Κάνουμε αρκετά για να αντιμετωπίσουμε τη φοροδιαφυγή; Η έρευνα με τίτλο Global tax evasion report 2024 , που δημοσιοποίησαν πρόσφατα οι ερευνητές του Ευρωπαϊκού Φορολογικού Παρατηρητηρίου EU Tax Observatory με επικεφαλής τον καθηγητή Gabriel Zucman, επιχειρεί να δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Οι ερευνητές του EU Tax Observatory προσεγγίζουν το θέμα με βάση τη φορολογική εμπειρία της τελευταίας δεκαετίας, της οποίας κύριο χαρακτηριστικό είναι η πολιτική διάσταση που έχει λάβει η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής μετά την αποκάλυψη σκανδάλων και αθέμιτων φορολογικά πρακτικών που αποσκοπούσαν στη φοροαποφυγή ή στη φοροδιαφυγή. Παράλληλα σήμερα η φοροδιαφυγή αποκτά ιδιαίτερη σημασία λόγω της αυξανόμενης ανισότητας εισοδήματος και πλούτου, του υψηλού δημόσιου χρέους και των κρατικών αναγκών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τη χρηματοδότηση της υγειονομικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης.

Η έρευνα Global tax evasion report 2024 αποτυπώνει τα μέτρα που η παγκόσμια κοινότητα έχει αναλάβει για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής και στη συνέχεια αξιολογεί τα αποτελέσματα από τη μέχρι τώρα εφαρμογή τους. Τα μέτρα που έχουν αναληφθεί από τα κράτη είναι η ενισχυμένη διοικητική συνεργασία, η αποκάλυψη τραπεζικών συναλλαγών ιδιωτών και εμπορικών συναλλαγών πολυεθνικών εταιρειών (country by country report), η ανταλλαγή πληροφοριών και ο ελάχιστος συντελεστής φορολόγησης εταιρικών κερδών.

Η εφαρμογή, από το 2017, της αυτόματης ανταλλαγής των τραπεζικών πληροφοριών σε περισσότερες από 100 χώρες (στην Ευρωπαϊκή Ενωση εφαρμόστηκε στο πλαίσιο της οδηγίας DAC που υιοθετήθηκε το 2016) συνετέλεσε στην άρση του τραπεζικού απορρήτου και στην αποκάλυψη πλούτου που δεν είχε φορολογηθεί. Μάλιστα η υπεράκτια φοροδιαφυγή, δηλαδή η εναπόθεση χρηματικών ποσών σε υπεράκτια πιστωτικά ιδρύματα, μειώθηκε κατά περίπου τρεις φορές την τελευταία δεκαετία. Αυτή η επιτυχία -εκτιμούν οι ερευνητές- δείχνει ότι μπορεί να σημειωθεί ταχεία πρόοδος στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής εάν υπάρχει πραγματική πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο.

Το 2021 η Παγκόσμια Συμφωνία ΟΟΣΑ 140 χωρών για τη θέσπιση ενός παγκόσμιου ελάχιστου φόρου 15% επί των κερδών των πολυεθνικών κολοσσών δημιούργησε την ελπίδα ότι η κούρσα προς τα κάτω στους εταιρικούς φόρους θα σταματήσει.

Πράγματι η αναμενόμενη αύξηση φορολογικών εσόδων από τη φορολόγηση των εταιρικών κερδών ήταν 10%. Oμως, σύμφωνα με την έρευνα του EU Tax Observatory, η ύπαρξη διαφόρων νομοθετικών διατάξεων ή κενών όπως π.χ. τα φορολογικά καθεστώτα για την προσέλκυση ιδιωτικού πλούτου (τα οποία επαναφέρουν τον φορολογικό ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών), η μεταφορά κερδών σε εταιρείες-κελύφη (σε ποσό που ανήλθε το 2022 σε 1 τρισ. δολάρια) κ.ά. δεν έχει επιτρέψει την αναμενόμενη αύξηση των εσόδων, ενώ ορατός είναι πάντα ο κίνδυνος να συνεχιστεί η κούρσα προς τα κάτω σε διαφορετική μορφή από αυτήν που γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Και αυτά παρά το ότι το 2015 ο ΟΟΣΑ εισήγαγε το πρόγραμμα BEPS για την αντιμετώπιση της διάβρωσης της φορολογητέας βάσης και το 2017 οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήγαγαν μέτρα για τη μείωση των μεταφορών των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών τους (μειώνοντας παράλληλα τον εταιρικό φορολογικό συντελεστή από το 35% στο 21%).

Επίσης δεν έχει γίνει μέχρι τώρα καμία σημαντική διεθνής δράση για τη φορολόγηση των δισεκατομμυριούχων. Στις χώρες για τις οποίες οι ερευνητές παρουσιάζουν στοιχεία διαπιστώνεται ότι οι δισεκατομμυριούχοι πληρώνουν πολύ λιγότερους φόρους από τους απλούς πολίτες ανάλογα με το εισόδημά τους –κάτι που διαβρώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στις κυβερνήσεις και επιδεινώνει την ανισότητα. Συγκεκριμένα οι ερευνητές καταγράφουν περί τα 30 ευνοϊκά φορολογικά καθεστώτα για την προσέλκυση πλουσίων σε Γαλλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Πορτογαλία, Κύπρος, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Ολλανδία, Σουηδία και Η.Β., κάτι που επιτρέπει σε ιδιώτες να βρίσκονται φορολογικά στην γκρίζα ζώνη.

Και το καίριο ερώτημα είναι τι μπορούμε να κάνουμε; Οι ερευνητές του EU Tax Observatory ολοκληρώνουν την έρευνά τους με την πρόταση έξι μέτρων για τη φορολόγηση των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών και των υπερπλουσίων ιδιωτών. Προτείνουν τη μεταρρύθμιση της Παγκόσμιας Συμφωνίας του ΟΟΣΑ για την ελάχιστη φορολόγηση των εταιρικών κερδών με την εφαρμογή συντελεστή 25% και την άρση των νομοθετικών κενών της που ενθαρρύνουν τον φορολογικό ανταγωνισμό. Επίσης την εισαγωγή ενός νέου παγκόσμιου ελάχιστου φόρου για τους δισεκατομμυριούχους του κόσμου ίσο με το 2% του πλούτου τους και τη θεσμοθέτηση μέτρων για τη φορολόγηση των πλούσιων ατόμων που ενώ κατοικούν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε μια χώρα, επιλέγουν να μετακομίσουν σε μια χώρα με χαμηλή φορολογία. Ακόμη την εφαρμογή μονομερών μέτρων από τα κράτη για τη φορολόγηση των πολυεθνικών εταιρειών και των δισεκατομμυριούχων ιδιωτών σε περίπτωση που αποτύχουν οι σχετικές παγκόσμιες συμφωνίες, τη δημιουργία ενός παγκόσμιου περιουσιολογίου και, τέλος, την αποτελεσματική εφαρμογή των αντικαταχρηστικών κανόνων για τη φοροαποφυγή.

Υπάρχει πιθανότητα οι προτάσεις να γίνουν πραγματικότητα; H απάντηση έρχεται από την πρόσφατη φορολογική ιστορία που δείχνει ότι μια μονομερής δέσμευση ή μια πολυμερής δέσμευση από μια ηγετική ομάδα χωρών μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για παγκόσμια συμφωνία. Γιατί εν τέλει η φοροδιαφυγή δεν είναι νομοτελειακή, είναι το αποτέλεσμα επιλογών πολιτικής ή έλλειψης επιλογών πολιτικής. Θεοδώρα Λαζαρέτου, ΕφΣυν 8.4.24